ریزش یک‌میلیونی مشتریان اینترنت ثابت ایران در سال ۱۳۹۸؛ دلایل و مشکلات

به‌تازگی، سازمان تنظیم و مقررات آماری از میزان استفاده‌ی مشترکان اینترنت در ایران منتشر کرده است. براساس این آمار، مشترکان اینترنت ثابت پهن‌باند در کشور درمقایسه‌با سال ۱۳۹۷ ریزشی یک‌میلیونی تجربه کرده است. به‌گزارش رگولاتوری، تعداد مشترکان اینترنت پهن‌باند تا پایان سال ۱۳۹۸، ۷۸ میلیون و ۱۶ هزار و ۴۳۳ نفر بوده که از این تعداد ۶۸ میلیون و ۹۹۲ هزار و ۱۱۵ نفر مشترک اینترنت پهن‌باند سیار و ۹ میلیون و ۲۴ هزار و ۳۱۸ نفر مشترک اینترنت پهن‌باند ثابت بوده‌اند.

طبق این آمار، ضریب نفوذ اینترنت پهن‌باند تا پایان سال ۱۳۹۸، ۹۳/۹۱ درصد بوده است که به‌ترتیب اینترنت پهن‌باند سیار ۸۳/۰۵ درصد و اینترنت پهن‌باند ثابت ۱۰/۸۶ درصد ضریب نفوذ دارد.

ضریب نفوذ اینترنت پهن‌باند درمقایسه‌با سال ۱۳۹۷، با رشدی حدود ۴ درصدی و درمقایسه‌با سال ۱۳۹۶ با رشدی بیش از ۱۵ درصدی و درمقایسه‌با سال ۱۳۹۵ با رشدی بیش از ۴۰ درصدی همراه شده است.

یک‌میلیون ریزش مشترک در بخش اینترنت ثابت خانگی در سال اخیر نشان‌دهنده‌ی آن است که مشترکان اینترنت در ایران بیشتر به استفاده از اینترنت موبایل گرایش دارند. باتوجه‌به مرسوم‌تربودن استفاده از اینترنت پهن‌باند ثابت در دنیا و قیمت ارزان‌تر این خدمات ارتباطی، باید پرسید چرا چنین اتفاقی در ایران رخ داده است.

ریزش یک‌میلیونی کاربران اینترنت ثابت وقتی بیش‌از‌پیش جلب توجه می‌کند که به آمار تفکیک‌شده‌ی کاربران اینترنت پهن‌باند نگاهی دقیق‌تر بیندازیم. براساس اطلاعات موجود در سامانه‌ی تنظیم مقررات، می‌توان دید اینترنت TD-LTE موفق شده به‌عنوان تکنولوژی گران‌قیمتی که عمر چندان زیادی نیز در بازار اینترنت کشور ندارد، درحدود ۱/۲ میلیون کاربر داشته باشد. این موضوع در‌کنار ریزش یک‌میلیونی کاربران اینترنت ثابت از وضعیت نه‌چندان مناسب زیرساخت‌های ارتباطی کشور حکایت می‌کند.

جایگاه اینترنت پهن‌باند سیار و ثابت ایران

درادامه‌ی مقاله، ابتدا نگاهی به جایگاه اینترنت پهن‌باند ایران در جهان می‌اندازیم. در نمودارهای سایت Speedtest و طبق آخرین آمارها، سنگاپور با سرعت ۲۰۵/۱۳ مگابیت‌برثانیه سریع‌ترین سرعت اینترنت ثابت پهن‌باند و جایگاه اول دنیا و الجزایر با سرعت ۳/۴۸ مگابیت‌برثانیه کند‌ترین سرعت اینترنت ثابت پهن‌باند و جایگاه صدوهفتادوسوم را دارد. دراین‌میان، ایران با سرعت ۱۵/۷۵ مگابیت‌برثانیه در رتبه‌ی ۱۲۹ جهان قرار دارد. جالب است بدانید تنها ۳۰ کشور دنیا سرعت بیش از ۱۰۰ مگابیت‌برثانیه اینترنت ثابت پهن‌باند را تجربه می‌کنند. درمقابل، ایران در به‌کارگیری اینترنت موبایل جایگاه بهتری دارد و از بین ۱۳۸ کشور که در نمودار با کره‌جنوبی و سرعت ۱۰۰/۲۲ مگابیت‌برثانیه آغاز شده و با افغانستان و سرعت ۵/۷۱ مگابیت‌برثانیه پایان می‌گیرد، با سرعت ۲۸/۸۳ مگابیت‌برثانیه رتبه‌ی شصت‌وهفتم را دارد. در بخش اینترنت موبایل نیز، تنها ۱۹ کشور سرعت بیش از ۵۰ مگابیت‌برثانیه را تجربه می‌کنند.

وضعیت اینترنت ثابت پهن‌باند در ایران

بر کسی پوشیده نیست که کیفیت و سرعت نامناسب اینترنت ثابت باعث شده از خدمات اینترنت تلفن‌همراه در کشور بیش از اینترنت ثابت استفاده شود. برای درک بهتر این موضوع، کافی است در شهری چون تهران نگاهی به پشت‌بام برج‌ها و ساختمان‌ها بیندازیم و ببینیم مملو از آنتن‌هایی است که به‌دلیل نبود زیرساخت مناسب ارتباطی، به ارتباط بی‌سیم روی آورده‌اند. قدیمی‌بودن تجهیزات و فرسوده‌بودن زیرساخت ارتباطی و انحصاری‌بودن تجهیزات مخابراتی در کشور و تخصیص‌نیافتن منابع مالی باعث شده مردم اینترنت را از اپراتورهای موبایل بخرند که البته در تمام دنیا قیمت گران‌تری از اینترنت ثابت دارد. البته گران‌بودن اینترنت موبایل در‌مقایسه‌با ثابت چندان ملموس نیست و همین امر باعث شده بسیاری از کاربران به‌سمت استفاده از اینترنت موبایل بروند؛ ازاین‌رو، ریزش یک‌میلیونی کاربران اینترنت ثابت و افزایش ضریب نفوذ اینترنت پهن‌باند موبایل چندان جای تعجبی ندارد.

به‌اعتقاد بسیاری از کارشناسان، ارزان‌بودن اینترنت موبایل از اینترنت ثابت باعث شده با مهاجرت کاربران به اینترنت موبایل، شرکت‌های ارائه‌کننده‌ی اینترنت ثابت سرمایه و انگیزه‌ی کافی برای توسعه را نداشته باشند. البته در‌این‌بین، باید به انحصار مخابرات نیز اشاره کرد که عرصه را بیش‌از‌پیش بر شرکت‌های خصوصی ارائه‌دهنده‌ی اینترنت ثابت تنگ‌تر کرده و کاربران را بیش‌از‌پیش به‌سمت استفاده از اینترنت موبایل سوق داده است.

بااین‌همه در ماه‌های اخیر، محمدجواد آذری‌جهرمی از افزایش چهاربرابری اینترنت ثابت خبر داده است. به‌گفته‌ی مدیرعامل شرکت مخابرات ایران، تا پایان امسال ۱۱ کلان‌شهر کشور زیر پوشش اینترنت VDSL قرار می‌گیرند و ۵ میلیون پورت VDSL نیز واگذار خواهد شد. بااین‌حال، تاکنون خبری از عملی‌شدن وعده‌ی وزیر ارتباطات مبنی‌بر واگذاری ۸۰۰ هزار پورت VDSL تا پایان اردیبهشت‌ منتشر نشده و احتمال عملیاتی‌نشدن ۵ میلیون پورت تا پایان سال را قوت بخشیده است؛ حال‌آنکه با گران‌شدن بی‌سروصدای هزینه‌ی اینترنت موبایل در روزهای اخیر، زمزمه‌های افزایش قطعی قیمت اینترنت موبایل به‌منظور گسترش اینترنت ثابت شدت گرفته است.

هرچند سازمان تنظیم مقررات اعلام کرد افزایش اخیر تعرفه‌ی اینترنت موبایل امری غیرقانونی بوده است، دلیل آن فقط تأییدنشدن تعرفه‌های جدید ازسوی رگولاتوری اعلام شد. به‌بیان‌دیگر، اپراتورهای همراه اول و ایرانسل در روزهای اخیر، قیمتی فراتر از محدوده‌ی قانونی برای بسته‌های اینترنت خود تنظیم نکرده‌اند؛ بلکه اقدامی غیرقانونی در نگرفتن تأیید ابتدایی از سازمان رگولاتوری انجام داده‌اند.

با ذکر این موضوع باید خاطرنشان کنیم براساس داده‌های سایت cable.co.uk، از یک سو، ایران یکی از اینترنت‌های همراه ارزان در جهان را دارد و از سوی دیگر، اینترنت ثابت در کشورمان یکی از سرویس‌های اینترنت کُند و بی‌کیفیت و گران در جهان است. درواقع، برای خرید هر گیگابایت اینترنت همراه در آمریکا باید به‌طور متوسط ۸ دلار معادل ۱۶۸ هزار تومان (با درنظرگرفتن نرخ تقریبی برابری ارز در زمان نگارش مقاله) پرداخت کرد؛ درحالی‌که در ایران کمتر از یک دلار برای هر گیگابایت اینترنت پرداخت می‌شود. حتی با وجود اختلاف چندبرابری سرانه‌ی تولید ناخالص داخلی دو کشور، مبلغ پرداختی برای اینترنت موبایل در ایران بسیار ارزن محسوب می‌شود.

درواقع، با‌توجه‌به مصوبه‌ی جلسه‌ی ‌شماره‌ی ۲۴۹ کمیسیون تنظیم مقررات، هزینه‌ی هر گیگابایت اینترنت آزاد برای سیم‌کارت‌های دائمی ۴۱ هزار و ۹۴۳ تومان و برای سیم‌کارت‌های اعتباری ۶۲ هزار و ۹۱۴ تومان تعیین شده است. کف قیمت نیز برای هر یک گیگابایت، یک‌چهاردهم این مبلغ است. مسئله‌ی دخیل در قیمت کف و سقف اینترنت موبایل بسته‌های تشویقی است؛ چراکه کاربران اینترنت موبایل مدت زیادی است که به بسته‌های پرحجم با قیمت مناسب آن‌ها عادت کرده‌اند؛ حال‌آنکه دو اپراتور بزرگ موبایل در کشورمان تصمیم گرفته‌اند قیمت‌های خود را هم‌زمان به‌شکل عجیبی افزایش دهند.

براساس مصوبه‌ی کمیسیون تنظیم مقررات، درصورت وجود کف تعرفه‌ی مصوب کمیسیون برای یک خدمت، تعرفه‌ی خدمات در قالب طرح‌های تشویقی می‌تواند پایین‌تر از کف تعرفه‌ی مصوب باشد. درصورت نبود کف تعرفه‌ی مصوب برای خدمات، یک‌چهاردهم سقف تعرفه به‌عنوان ملاک سنجش خواهد بود. به اپراتورها اجازه داده شده هر سه ماه بسته‌های اینترنت تشویقی ارائه دهند.

تمامی این تفاسیر در حالی است که ارزان‌بودن قیمت اینترنت ثابت همیشه با اعتراض فعالان حوزه‌ی ارتباطی و اپراتورهای خدمات‌دهنده‌ی اینترنت ثابت همراه بوده است. آن‌ها قیمت ارزان اینترنت موبایل را دلیل استقبال نشدن از اینترنت ثابت دربرابر اینترنت موبایل عنوان کرده‌اند. محمدعلی یوسفی‌زاده، مدیرعامل شرکت آسیاتک، دلیل افت کاهش شدید کاربران اینترنت ثابت را پس از کیفیت نامناسب آن، ناهمگونی بین خدمات موبایل و ثابت می‌داند.

یوسفی‌زاده به خبرنگار زومیت می‌گوید قیمت اینترنت موبایل در دنیا ۱۰ برابر بیشتر از قیمت آن در ایران است. با وجود قیمت نسبتا برابر اینترنت ثابت و موبایل در ایران، کاربر ترجیح می‌دهد برای کارهای ثابت خود نیز از اینترنت همراه استفاده کند. این در حالی است که جدا از دید اقتصادی، این حجم از استفاده از اینترنت موبایل ازنظر فنی نیز به‌دلیل اشغال‌شدن فرکانس و اشباع‌شدن شبکه‌ی موبایل منطقی نیست.

مدیرعامل آسیاتک دلیل عمده‌ی توسعه‌نیافتن اینترنت پرسرعت را روند خصوصی‌سازی مخابرات می‌داند. او توضیح می‌دهد هم‌زمان با خصوصی‌شدن شرکت مخابرات، قابلیت فروش مستقیم به کاربر نهایی ایجاد می‌شود و مخابرات هم تأمین‌کننده‌ی عمده برای شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی اینترنت و هم سرویس‌دهنده‌ی نهایی است؛ درنتیجه، با جداشدن ساختار عمده‌فروشی از خصوصی در جاهایی تضاد منافع ایجاد می‌شود که نیاز به بررسی و تحلیل‌های بیشتر را به‌وجود می‌آورد. درنهایت نیز، انجام همین تحلیل‌های بیشتر و تغییر پروانه‌های ما به FCP و بررسی مصوبات برای فهمیدن چگونگی قانونمندشدن توسعه‌یافتن‌ها باعث شکاف بین اجراشدن نسل‌های بعدی پهن‌باند و پهن‌باند فوق‌سریع (superfast broadband) در کشور شده است.

مشکلات پیش روی گسترش اینترنت ثابت

از مزایای اینترنت ثابت پهن‌باند می‌توان به پایداری بیشتر و هزینه‌ی ارزان‌تر و تأثیرپذیری کمتر از شرایط جوّی اشاره کرد. جدا از این‌ها، هم‌اکنون فشار زیادی بر شبکه‌ی موبایلی کشور قرار دارد و وضعیت آزادشدن باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ برای مشکل کمبود فرکانس هم هنوز مشخص نشده است. به‌نظر نمی‌رسد استفاده از اینترنت، به‌خصوص به‌دلیل شیوع گسترده‌ی ویروس کرونا، به این زودی کاهش پیدا کند؛ به‌همین‌دلیل، برای مشکل کمبود فرکانس باید فکر اساسی کرد که به اشباع شبکه منجر می‌شود.

ازجمله مسائل پیش روی گسترش اینترنت ثابت در ایران در وهله‌ی اول می‌توان به سهم اختصاص‌ داده‌شده به سایت‌ها و پلتفرم‌های داخلی اشاره کرد. با اینکه چندسالی است درصدی با عنوان دیتای داخلی روی بسته‌ی اینترنت مشترکان لحاظ می‌شود، هنوز محتوای داخلی کمی در اینترنت بارگذاری می‌شود. گسترش استفاده از اینترنت ثابت ظرفیت این را دارد که حجم محتوای داخلی را بهبود ببخشد؛ اما این موقعیت هنوز فراهم نیست و درحالی‌که مشترکان از حجم مربوط ‌به اینترنت بین‌الملل بیشتر استفاده‌ می‌کنند، این حجم برای آن‌ها هزینه‌ای بیشتر از سایت‌های داخلی دربر دارد؛ حال‌آنکه انتظار می‌رود با اخطار رگولاتوری به اپراتورهای موبایل برای تغییر تعرفه‌هایشان، حجم داخلی بیشتری به بسته‌های اینترنت اختصاص داده شود. ذکر این نکته نیز اهمیت دارد که اکنون در ایران، تولید محتوای داخلی رشدی نکرده است یا برای مخاطب جذابیت ایجاد نمی‌کند.

مسئله‌ی بعدی به هزینه‌های گران نصب و استفاده از اینترنت ثابت مربوط می‌شود. اینترنت موبایل به‌سادگی راه‌اندازی می‌شود و به تجهیزات اضافی و تهیه‌ی مودم نیاز ندارد و پوشش آن نیز گسترده‌تر است. درمقابل، اینترنت ثابت می‌تواند پوشش گسترده‌تری داشته باشد و حتی مناطق کمتربرخوردار را از وجود اینترنت بهره‌مند سازد؛ اما با وجود گرانی مودم و کمیاب‌شدن آن به‌دلیل واردنشدن به کشور، باید اهمیت بیشتری به این دغدغه داده شود.

همچنین با به‌روزرسانی تجهیزات شبکه و رفع انحصار مخابرات، می‌توان تلاش‌های بیشتری برای افزایش کیفیت اینترنت ثابت کرد؛ به‌گونه‌ای که سرعت آن بتواند با اینترنت موبایل رقابت کند و حتی از آن پیشی بگیرد. البته روند کُند اجرایی‌شدن فرایندها در این حوزه، جای امیدواری زیادی باقی نمی‌گذارد.

پینگ مسئله‌ی دیگری است که در استفاده از اینترنت ثابت پهن‌باند ایران فراوان وجود دارد و اگر قرار باشد کوچ عده‌ی زیادی از مشترکان به‌سمت اینترنت ثابت را شاهد باشیم، باید فکری به حال تجهیزات قدیمی و سرعت‌بخشیدن به روند ارائه‌ی اینترنت پرسرعت (VDSL، فیبر نوری) و دغدغه‌های کاربران به‌دلیل پاسخ‌گویی نامناسب اپراتورهای تلفنی و سامانه‌ی ۱۹۵ نیز رفع شود.

خبری که هم‌زمان با تلاش گسترده‌ی وزارت ارتباطات در گسترش استفاده از اینترنت ثابت در سطح کشور شنیده می‌شود، ورود نسل پنجم اینترنت یا ۵G به کشور است. ورود اینترنت ۵G در جهان نگرانی از کاهش استفاده‌ی کاربران از اینترنت ثابت را به‌وجود آورده است؛ حال‌آنکه کاربران ایرانی زیادی همچنان از سرعت نامناسب اینترنت ۴G خود گلایه می‌کنند.